هفت قدم تا وادی نور
گام هایی ساده برای تصمیمی مهم و سرنوشت ساز در ورود به مسیر طلبگی
طلبگی آتشی است که در دل افروخته می شود. همان نوری که در قلب تو به امانت گذاشته می شود. اینکه این آتش چه زمان و به دست چه کسی در دل ما افکنده شده، …..کسی چه می داند! اما هرچه هست ما را بی سروسامان به هرجا که بخواهد، با خود می برد. طلبگی شوری است شیرین. عشقی است بی وصال. رشته محبتی است که بر گردن عاشق افتاده و بیخود شده از خویش به دنبال یار، می رود. می دود. زمین می خورد و کشان کشان می رود. اما از رفتن باز نمی ایستد. چون در دل آتشی دارد که قلبش را روشن می کند. چراغی دارد که مسیرش را می افروزد. امیدی دارد که چشمش را بیدار نگه می دارد.
مسیر طلبگی، مسیری است بس دشوار، طولانی، پرپیچ و خم، لغزنده و پر حادثه. مردِ راه می خواهد. مبارزی آزموده در میدان عشق، سری پر شور، زبانی سرخ، پایی استوار، دستی چنگ زده بر ریسمان توکل، دلی صبور و قلبی گداخته از نور بی منتهای حقیقت می خواهد.
آن که با تمام اخلاصش در این مسیر قدم می گذارد، نه به حوزه علمیه که به پادگان سربازی ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) قدم نهاده. و آن که نیتش یاری دین است در کنف حمایت صاحب شریعت وارد شده و در دژ مستحکم الهی پا گذاشته است.
پس اگر آتشی در دل نداری، شوری در سر نداری، یقینی در اندیشه هایت به فرمانده این پادگان مقدس وجود ندارد، همتی در جوارحت برای کشیدن بار امانت خالق نیست و صبری کریمانه برای تحمل مشقت های این مسیر نداری، قدم به این وادی نگذار که جز خسارت برای تو، ارمغانی ندارد.
قدم اول: خلوص
به حوزه بروم یا نه؟
بایست، همان جا که هستی بمان. تا جواب را نیافته ای حرکت نکن. هرچه الگوی ذهنی از طلبگی داری را فراموش کن و تنها به آنچه هست توجه کن. ورود به دنیای طلبگی مانند انتخاب رشته نیست تا پس از چند سال پشیمان شوی و آن را تغییر دهی.
برای درک واقعیت باید بدانی آنچه تو به عنوان نمونه های شاخص روحانیت در جامعه می بینی (روحانیون خوش نام و تاثیر گذار مانند رهبری و سایر مراجع تقلید، روحانیون تاثیرگذار رسانه ای مانند حجج اسلام قرائتی، عالی، انصاریان، شهاب مرادی و…) تنها یک درصد از جامعه حقیقی روحانیت هستند که عمدتا و قریب به اتفاق ایشان دارای توانمندی های شخصی بوده و راز موفقیتشان، تلاش فردی خودشان بوده است و حوزه علمیه تنها زمینه را برای رشد آنان فراهم نموده است.
پس اولین نکته ای که تو را برای گرفتن این تصمیم راهنمایی می کند، پیگیری سرنوشت آن ۹۹ درصدی است که دیده نمی شوند. سرنوشت آن هاست که می تواند برای تو نیز اتفاق بیفتد و باید غالب افرادی که به این راه آمده اند را برای ورود به این عرصه مدنظر داشته باشی.
پیامبر اکرم(ص): «طَلَبُ العلمِ فریضةٌ عَلَی کلِّ مُسلمٍ ألا اِنَّ اللهَ یحِبُّ بُغاةَ العِلْم؛ طلب علم و فراگیری آن، بر هر انسانی واجب است. همانا خداوند علم آموزان را دوست دارد
. اصول کافی، ج ۱، ص ۳۰٫
قدم دوم: به کجا چنین شتابان…
هدف خود را از ورود به دنیای طلبگی روشن کن. اغلب مشتاقان ورود به حوزه در اولین پاسخ به این پرسش دو هدف سربازی امام زمان علیه السلام و خدمت به مردم را مطرح می کنند. اما وقتی از آنان می پرسیم برای سربازی در پادگان امام زمان (عج)کدام قسمت را مد نظر دارند پاسخی دریافت نمی کنیم. البته این روی خوب سکه است. روی دیگر آن اهداف شخصی افراد برای ورود به حوزه است. اهدافی از قبیل خود سازی، پاک ماندن در جامعه فعلی که خبری از اخلاق در آن نیست، قضاوت، وکالت، مشغول شدن در عقیدتی سیاسی نیروهای نظامی، معلم شدن در آموزش و پرورش، فرار از سربازی، اجبار یا تشویق والدین و دادن وعده های مادی مثل خرید موتور، دوچرخه، لبتاب و…
شما با ورود دنیای طلبگی و حوزه علمیه ابتدا باید اهداف آن را بدانید و سپس با انتخاب یکی از آن اهداف که مطابق استعداد و علاقه شماست، تلاشتان را برای تحقق آن هدف حوزه و سازمانی که به عضویت آن درآمده اید به کار ببندید.
در نتیجه شناخت اهداف وجودی حوزه و انتخاب یکی از آن اهداف که با استعداد و علایق شما مطابق تر است بسیار مهم است. هدف اصلی تشکیل حوزه علمیه آموزش دین اسلام به طلاب است تا آن ها نیز دین را فراگرفته و به جامعه بیاموزند.
امام باقر(ع): «عالِمُ ینْتَفَعُ بِعِلْمِهِ افضَلُ مِنْ سَبْعَینْ لفَ عابِد؛ دانشمندی که از دانش او بهره ببرند، از هفتاد هزار عابد برتر است
اصول کافی، ج ۳، ص ۱۷۲٫
قدم سوم: داستان طلبگی
داستان طلبگی تو از خلقت انسان شروع شده است و تا امروز ادامه دارد. انسان موجودی نادان خلق شده و برای هدایت نیاز به معلم دارد. معلمانِ انسان تربیت شده خداوند و پیام آور او به نوع بشر هستند.
معلمان و رسولان، از آدم تا خاتم و امامان شیعه از امیرالمومنین تا امام عصر علیهم السلام، هماره در تلاش بودند تا این وظیفه خطیر الهی را به بهترین شکل به سر انجام برسانند و نسل به نسل این پرچم را به معلمان بعدی می دادند. و در این میان مصلحت خداوند براین شد که آخرین چراغ هدایت از نظر ها غایب شود تا از گزند دشمنان خدا در امان بوده و مردم نیز برای پذیرش دین الهی در جامعه بشری مهیا گردند.
حالا این وظیفه سنگین بر عهده کسانی قرار گرفت که با کسب دانش لازم، بتوانند پیام الهی را از قرآن و روایات و احادیث ائمه دریافت و استخراج کنند و به مردم برسانند. لذا از همان اوایل غیبت امام زمان(عج)، حوزه های علمیه تاسیس شدند و علمای صدر اسلام، شاگردانی را برای ادامه این راه تربیت کردند. این مسیر ادامه یافت و به زمان ما و نوبت شما رسید که با قدرت در این راه قدم بگذارید و این مسیر را ادامه دهید
ناگفته پیداست که قدم گذاشتن در مسیر طلبگی هم لذت آفرین است و هم پیچیده و دشوار. با این وجود اگر طالب چشیدن شیرینی پیمودن این مسیر و دریافت لذت اتصال به منشاء وحی و ذات اقدس الهی هستی و دوست داری طعم وصال به اهل بیت را در کام خود حس کنی، و مقام سربازی امام عصر(عج) را در خود ایجاد کنی، باید سختی ها، دشواری ها را رنج ها تحمل کنی و نقشه راه پیمایش این مسیر را بشناسی و آگاهانه در این مسیر قدم بگذاری. زیرا که شناخت پیچ و خم مسیر طلبگی استقامت تو را بالا خواهد برد و تو را به هدف نزدیک خواهد کرد.
امام صادق علیه السلام فرمودند: العلماء ورثه الانبیاء عالمان وارثان پیامبرانندالكافي، شیخ کلینی، ج ۱، ص ۳۲
قدم چهارم: اول آگاهی بعد انتخاب
قدم از قدم نباید برداری مگر اینکه بدانی آن را کجا به زمین میگذاری. خصوصا در مسیری که تجربه پیمودن آن را نداشته ای. مسیری لغزان، خطیر، پر پیچ و خم و طولانی. برای اینکه بدانیم با ورود به حوزه در چه جاده ای گام نهاده ایم، باید ابتدا پاسخ روشنی برای تک تک سوالات زیر بیابیم.
- حوزه علمیه چیست؟
- حوزه علمیه برادران و خواهران چه تفاوتی با هم دارند؟
- نظام آموزشی و مدرک دهی حوزه به چه شکلی است؟
- تحصیل در حوزه چند سال طول می کشد، از کجا شروع و به کجا ختم می شود
- معنای درس خارج چیست و چرا به آن خارج می گویند؟
- پذیرش حوزه در چه مقطع تحصیلی انجام می شود؟
- پذیرش از مقاطع مختلف چه تفاوتی در تحصیل و مدرک و … ایجاد می کند؟
- سن پذیرش در حوزه از چند سالگی شروع می شود و سقف آن تا چند سالگی است؟
- مراحل پذیرش در حوزه چگونه است؟
- دوره ی «اختبار و تثبیت» چیست؟
- فارغ التحصیلی در حوزه چگونه است؟
- شهریه چیست؟ بیمه طلبگی چیست؟
- سکونت و تغذیه ی طلاب به چه گونه ای است؟
- منبع تامین شهریه و هزینه های دیگر حوزه کجاست؟
- طلبه ها از چه زمانی می توانند معمم شوند؟
- آیا عمامه گذاشتن برای طلبه ها اجباری است؟
- به جز فقه و اصول چه رشته هایی در حوزه وجود دارد؟
- از چه زمانی می توان رشته های تخصصی را شروع کرد؟
- وضعیت نظام وظیفه و سربازی طلاب چگونه است؟
- کارویژه ها و مشاغل طلبه ها و روحانیون چیست؟
پیامبر اکرم(ص): «مَنْ عَمِلَ عَلی غیر عِلمٍ ما یفسِدُ اکثَرُ مِمّا یصْلحُ؛ هرکس کاری را بدون شناخت و دانش انجام دهد، تباه کاری او بیشتر است تا آنچه سامان می دهد».
تحف العقول، ص ۴۷٫
قدم پنجم: آمدی جانم به قربانت …
بسیاری از بزرگان حوزه این اعتقاد را دارند که اگر فردی با چشم باز و با اطلاع کامل از مسیر طلبگی و سنجش تمام جوانب کار به حوزه بیاید، مقطع ورودی او (سیکل، دیپلم و یا بالاتر) تفاوت چندانی در سرنوشت طلبگی اش ندارد.
اما تو برای اینکه بتوانی تصمیم نهایی را آگاهانه و هوشمندانه بگیری، باید مزایا و معایب هر یک از مقاطع ورودی به حوزه را بدانی. در اینجا اشاره کوتاهی به مزایا و معایب دو مقطع ورودی سیکل و دیپلم داریم. اما این اشارات کافی نیست و تو شما باید تحقیق بیشتری انجام دهی.
مقطع سیکل:
مزایا:
- از بقیه هم سالان خود برای تحقق آینده ای روشن ۴ سال جلوتر هستید
- قدرت ریسک و امکان تغییر مسیر و بازگشت شما بالاست.
- برخورد شما با آموزش های حوزه منعطف تر است و پذیرش بسیاری از مسائل در شما بیشتر است.
- به دلیل نرسیدن به سن مسئولیت پذیری و نداشتن دغدغه های معیشتی فراغ بال بیشتری برای تمرکز در تحصیل دارید
معایب:
- ممکن است تصمیم شما برای ورود حوزه به دلیل اقتضائات سن شما، احساسی باشد.
- عدم قابلیت درک صحیح از دروس طلبگی و چرایی و چگونگی تعامل با این دروس.
- سپری نمودن دوران بلوغ و تجربه تغییر و تحولات جسمی و روحی در حوزه علمیه.
- تکمیل نشدن بلوغ عاطفی در کانون خانواده.
- اگر در این مقطع به حوزه نیاید و به دبیرستان برود، احتمال بسیار قوی وجود دارد که دیگر هرگز به حوزه نیاید.
مقطع دیپلم:
مزایا:
- محکم بودن و استواری در تصمیم و عدم تزلزل در پیمودن مسیر طلبگی
- اعتماد به نفس و استقلال در دفاع از تصمیم آگاهانه در برابر اطرافیان مخالف
- قدرت درک بالاتری دارد و می تواند اهداف مسیر طلبگی را درک کند
- به این دلیل که دوران بلوغ را در فضای بیرون حوزه تجربه کرده است و از آزادی های نسبی در ذهن و روان خود برخوردار بوده است
معایب:
- نسبت به سایر طلابی که از مقطع سیکل به حوزه آمده و اتفاقا در صد خیلی بیشتری نیز هستند، احساس عقب ماندگی می کند.
- قدرت تغییر و قدرت ریسک او بسیار پایین است.
- به دلیل بالا بودن سن ورود او به حوزه و احساس نیاز به تشکیل خانواده و پاسخ به غرایز طبیعی خود تمرکز لازم را برای ممحض بودن در از دست می دهد
- به دلیل طولانی بودن دوره کسب مقدمات در حوزه علمیه و دیر رسیدن به اصل مباحث طلبگی نوعی احساس بطالت و تلف نمودن عمر به او دست می دهد
قال علی (ع): الْعِلْمُ مِنَ الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِی الْحَجَرِ
امام علی (ع) فرمود: یادگیری در كودكی مانند كند و كاری روی سنگ است.(ماندگار است)
بحارالانوار،مجلسی،ج۱ص۲۲۴ ؛ منيةالمريد،شهیدثانی،ص: ۲۲۶
قدم ششم: توشه راه …
تو باید با سطوح تحصیلی در حوزه علمیه و همچنین با عناوین و کاربرد دروس حوزوی در مسیر طلبگی آشنا باشی. دانستن این مطالب از این جهت اهمیت دارد که بدانی پس از ورود به حوزه، چه مسیری را پیش روی خود داری و پیمودن این مسیر چند سال زمان خواهد برد و در هر نقطه از مسیر بتوانی خود را نسبت به مسیر طی شده و راه باقی مانده ارزیابی کنی و نقشه راه را همیشه در ذهن داشته باشی. زیرا هیچ رهرویی بدون داشتن نقشه نمی تواند بدون خطر و آسیب از راهی عبور کند. پس آگاهی قبل از ورود به مسیر طلبگی، شرط عقل است و کاری لازم و شایسته، که یک انسان هوشمند، با دقت آن را به انجام می رساند.
نکته مهم: کسب دانش و مهارت در مسیر طلبگی با هدف استخراج پیام خداوند از متون دینی که در اصطلاح به آن اجتهاد می گویند سال ها زمان خواهد برد. اما اولین و مهمترین گام های آن در همین ابتدا برداشته می شود. زیرا یک مجتهد باید به ۹ علم حوزوی تسلط کامل داشته باشد که همه این علوم به عنوان ابزاری برای استخراج حکم خداوند از قرآن و حدیث به کار می آید. پس نگاه شما به این علوم باید مانند نگاه یک تعمیرکار اتومبیل به ابزارهایش باشد که برای حفظ حیاتش باید این ابزارها را مانند جان خود حفظ کند. زیرا بدون ابزار نمی تواند حتی یک پیچ را باز کند.
حوزه ی علمیه تا امروز بر اساس شاکله ی سالی-واحدی فعالیت کرده است. (حوزه علمیه خواهران و سفیران هدایت برخلاف حوزه بلند مدت ترمی – واحدی هستند). هر سال تحصیلی در حوزه به طور پیش فرض یک «پایه» گفته می شود. گذراندن ۵ پایه نخست (پایه پیش نیاز برای طلاب ورودی با مقطع سیکل به آن اضافه می شود) سطح یک (مقطع عمومی) و مدرک معادل کاردانی را به همراه دارد. دو پایه ی بعد از آن سطح دو و مدرک معادل کارشناسی، و پایه نهم و دهم به انضمام ارایه ی پایان نامه ی سطح سه، (مجموع سطح ۲و۳ مقطع تخصصی نام دارد) به مدرک معادل کارشناسی ارشد می انجامد. در اصطلاح به پایان این ۱۰ پایه که به طور معمول در ده سال گذرانده می شود پایان «سطح» گفته می شود و بعد از آن «مقطع خارج یا مقطع عالی» خواهد بود که هر طلبه با گذراندن ۴ سال درس خارج و ارایه رساله ی سطح ۴ موفق به دریافت مدرک دکترا می شود.
…..وَتَزَوَّدوا فَإِنَّ خَيرَ الزّادِ التَّقوىوَاتَّقونِ يا أُولِي الأَلبابِ﴿۱۹۷﴾
و زاد و توشه تهیه کنید، که بهترین زاد و توشه، پرهیزکاری است! و از من بپرهیزید ای خردمندان!
قدم هفتم: وادی نور…
تو باید برای ورود به وادی مقدس و نورانی سربازی امام زمان(عج) از هر نظر آماده باشی. شناخت کافی حتی از کوچکترین جزئیات داشته باشی. بتوانی به همه سوالات ذهنی خود حتی در مورد وجود فضای معنوی در حوزه پاسخ دهی. باید از آنچه در حوزه هست و نیست آگاه باشی و صرفا به تصورات خود و برداشت های همراه با امکان اشتباه تکیه نکنی. پس برای ورود به حوزه به آخرین سوال ما نیز پاسخ بده:
- آیا می توان صرفا با ورود به حوزه فردی معنوی شد و به خودسازی پرداخت؟
- آیا می توان تنها با هدف خودسازی و بالا بردن سطح معنویت و خوب بودن و خوب ماندن وارد حوزه شد؟
حوزه علمیه یک سازمان آموزشی است که در طول زمان تحصیل در آن همانند مراکز تحصیلی دیگر، دروسی آموزشی ارائه می شود. تنها فرق آن، محتوای دروس و علومی است که ارائه می گردد. اما سوال اینجاست که صرفا با آموزش تئوری علوم ابزاری برای شناخت دین، مانند صرف و نحو منطق و … افرادی که آموزش می بینند باید اخلاق و معنویت را به صورت عملی فراگرفته باشند؟
اگر حوزه علمیه را مکان مقدسی که تنها در آن به عبادت پرداخته و طریق سلوک در آن آموزش داده می شود، تصور کنید، با ورود به آن و روبرو شدن با غیر این موارد، دچار ضعف عقیده شده و اهداف آرمانی خود را یک شبه به باد خواهید داد ولی اگر حوزه علمیه را بعنوان مکانی علمی و آموزشی دانسته که در کنار آن، بستری مهیا و بکر برای پیدا کردن راه رسیدن به ذات اقدس الهی و تقویت اخلاق و معنویت است، قطعا قدم در مسیر بزرگانی گذاشته اید که علاوه بر تحصیلات عالی و تحمل رنج بسیار در کسب اجتهاد علمی، از سجایای اخلاقی و عرفانی زیادی برخوردار بوده اند و وظیفه طبابت روح را به نحو احسن به انجام رسانیده اند.
این مطلب را بایستی آویزه گوشمان کنیم که: حوزه علمیه وظیفه اش انسان خوب ساختن نیست. وظیفه اش خدمتگذار برای دین ساختن است. و قرار نیست که هر کس به حوزه علمیه آمد انسان خوبی شود. همانطور که هر کس به کلاس شنا می رود قرار نیست که غرق نشود. آن کسی خوب شنا می کند و غرق نمی شود که خودش تلاش کند. طلبه ها نیز اینگونه اند. درست است که برای رشد معنویت در حوزه بستری بسیار متعالی فراهم است اما این بستر فقط برای کسانی کارآمد است که خودشان دست به کار شده اند.
امام صادق عليه السلام
مَن تَعَلَّمَ للّه وعَمِلَ للّه وعَلَّمَ للّه دُعِيَ في مَلَكوتِ السَّماواتِ عَظيما،
هر كه براى خدا علم بياموزد و براى خدا [به آن] عمل كند و براى خدا به ديگران آموزش دهد، در ملكوت آسمانها از او به بزرگى ياد شود!
امالی طوسی: ص۱۶۸ ، ح۲۸۰
پاسخ‌ها