درس سوم: نياز سنجي
از فراگیران در سامانه مسیر طلبه انتظار می رود بعد از مطالعه این درس:
- بتوانند نیاز را تعریف کنند
- بر اساس یکی از روشهای نیاز سنجی چند نیاز اولویت دار را در جامعه مثال بزنند
با توجه به مطالب مطرح شده در درسهای گذشته کاملا متوجه شدیم که تا نیاز مخاطب را به درستی تشخیص ندهیم، ایده های ما نیز برای تولید محصول، مطلوب نخواهد بود. به بیان دیگر کلید اصلی هر ایده توجه واقعی به نیاز است. در این درس می خواهیم توجه همراهان مسیر طلبه را به شناخت نیاز واقعی و تشخیص آن جلب کنیم.
تعريف نياز:
ارايه تعريف دقيق و صريح از نياز آسان نيست و به همين دليل از مفهوم نياز ممكن است تعابير و تفاسير مختلف ومتفاوتي ارايه شود
- نياز به معناي خواسته ها و نظرات افراد: نياز به معني خواسته ها و نظرات افراد، نياز سنجي به معني تعيين و مشخص كردن برداشت ها، نظرات و ترجيحات افراد است.
- نياز به عنوان نقص يا مشكل: نياز هنگامي به وجود مي آيد كه در آن نوعي نقص يا مسئله در يك زمينه خاص وجود داشته باشد و آن نقص ذاتا مضر باشد.
- نياز به عنوان فقدان يا ضرورت چيزي: نيازها به عنوان چيزهايي ( وضعيت ها و…) كه ضروري يا مفيد هستند تعريف مي شوند.
- نياز به معناي فاصله يا شكاف: نياز در قلمرويي وجود دارد كه درآن «موقعيت واقعي يا موجود» با « موقعيت مطلوب و يا مورد نظر» فاصله دارد.
در حقيقت نياز، عبارت است از فاصله بين وضع موجود و آنچه كه بايد باشد. نياز ممكن است به صورت « نياز احساس شده» باشد يعني نيازي كه بوسيله فرد يا يك جامعه تشخيص داده مي شود، و يا «نياز واقعي»باشد، يعني نيازي كه توسط مطالعه كارشناسانه مشخص مي گردد. به هر حال نيازهاي احساس شده بايد طوري هدايت شوند تا در مسير نيازهاي واقعي قرار گيرند.
به عنوان مثال در یک نظر سنجی از طلاب حاضر در درس اصول سطح یک در یکی از مدارس علمیه، علت کاهش معدل نمرات طلاب، ضعیف بودن استاد عنوان شد. اما پس از مصاحبه های کارشناسانه توسط مدیر مدرسه با استاد و شاگردانش و کشف علت و تغییر ساعت درس و جابجایی آن با دروس صبح مساله حل شد.
نياز سنجي:
نياز سنجي فرايندي براي تعيين اهداف، شناسايي فاصله بين وضع موجود و هدف ها ونهايتا تعيين اولويت ها براي عمل مي باشد.
روشهاي نياز سنجي در جامعه :
اكثر اوقات ما عادت كرده ايم كه بدون شناخت كافي از نيازها و مشكلات مردم برنامه هايي را براي آن ها تدارك ببينيم و در اجراي برنامه ها نيز به شكل دستوري، آمرانه و پدرمآبانه عمل كنيم، در نتيجه برنامه ها موفقيت مورد انتظار را نخواهند داشت .نياز سنجي، روشي است كه توسط آن، نيازها يا به عبارت ديگر مسايل و مشكلات جامعه را به طور واقعي از نزديك بررسي و شناسايي مي كنيم.
براي شناسايي نيازها يا مسائل و مشكلات مردم روشهاي زير وجوددارد كه هم سريع و نتيجه بخش است و هم كم هزينه. اين روشها عبارتند از:
الف. مصاحبه با افراد كليدي مطلع
ب. مصاحبه گروهي
ج. مصاحبه جمعي
د. مشاهده مستقيم
ه. مرور متون و اطلاعات علمي
و. شركت در دوره هاي آموزشي
ز. وجود يك مسئله ويژه
الف.مصاحبه با افراد كليدي مطلع:
در اين روش با تعدادي از اشخاص آگاه نسبت به مسايل و مشكلات مردم و يا سازمان، كه داراي عقايد و ديدگاه هاي متفاوت باشند با كمك گرفتن از « راهنماي مصاحبه» گفت و گو مي شود. ليكن چارچوب سئوال ها ضمن مصاحبه و با طرح سئوال هاي تكميلي و بر اساس پاسخ هاي قبلي شكل مي گيرد. البته اين روش تا حدودي تحت تاثير تلاش مصاحبه گر و مصاحبه شونده قرار دارد ولي مي تواند براي شناسايي نيازها و مشكلات و نيز ارايه راه حل آنها مفيد باشد.
ب.مصاحبه گروهي:
در اين روش گروه های چند نفره به بحث در مورد سئوال تشويق مي‌شوند. گرداننده گروه، موضوع را به گروه معرفي مي كند، افراد را به مشاركت در بحث تشويق مي كند، تلاش دارد تا بحث روي موضوع مورد نظر متمركز شود و از نفوذ افرادي كه ممكن است گروه را تحت تأثير قرار دهند، بكاهد. افراد گروه تا حد امكان بايد مشابه باشند تا بتوانند به راحتي مسائل و مشكلات (در ارتباط با موضوع) را بيان كنند. در اين روش نيز چارچوب پرسشنامه در حين اجراي مصاحبه شكل مي گيرد.
ج.مصاحبه جمعي:
در اين روش با افراد جامعه در يك محل عمومي مثل مدرسه، مسجد، تالار اجتماعات و … صحبت مي شود. مصاحبه گر بر اساس راهنماي مصاحبه كه از قبل تهيه شده است سئوال ها را با جمع در ميان مي گذارد. اين روش در جمع آوري اطلاعات از وضعيت محله، كوچه، روستا و… مفيد مي باشد و براي اطلاع ازنقطه نظرات اصلاحي يا راه حل نيز قابل استفاده است. ايراد اين روش اين است كه نظرات، تحت تاثير افراد صاحب نفوذ قرار مي گيرد و در مواردي باعث خودسانسوري افراد و خودداري از ابراز نظر در جمع مي شود. بايد سعي شود به طريقي از نظر اشخاص ديگر نيز مطلع شد، مثلاً ممكن است اين اشخاص در پايان گردهمايي دور ما جمع شوند و يا خارج ازمحوطه نظر خود را به ما انتقال دهند.
د. مشاهده مستقيم:
مي توان با مشاهده مستقيم، نيازها ومشكلات را تعيين نمود.
ه. مطالعه و کسب اطلاعات علمي:
اين روش يكي از مهم ترين و با اولويت ترين روش ها براي تشخيص مسائل و مشكلات سيستم است. به رغم آن كه در زندگي شغلي به آن كم توجه مي كنيم، ولي اساس و پايه شناسايي پديده ها و روابط عليتي و آشنايي با تحولات علمي است. مطالعه كتابها، گزارش هاي علمي،مجله هاي علمي و ساير منابع نوشتاري، استفاده از نرم افزارهاي كامپيوتري و شبكه هاي اطلاع رساني، بهره گيري از نظر افراد صاحب تجربه و با معلومات، گوش دادن يا خواندن اخبار علمي رسانه هاي گروهي، بينش علمي ما را نسبت به پديده ها بسيار تقويت مي كند، حساسيت علمي را بالا مي برد، از آخرين اطلاعات و تغييرات دنياي خارج از سيستم ما، آگاهمان مي سازد و به اين ترتيب مسائل و مشكلات خود را بهتر در معرض ديد ما قرار مي دهند.
مطالعه باعث مي شود وضعيت خود را در مقايسه با ديگران و آنچه بايد باشد دريابيم و از سوي ديگر از تجربه‌هاي ديگران به سادگي در شناخت و حل مشكل بهره جوييم. ميزان دسترسي به دانش روز، بر كيفيت مسأله يابي و حل مسأله تأثير مي گذارد. دانش در دسترس ممكن است پراكنده يا نظام يافته باشد. افراد با تجربه و خبره قادر هستند با سرعت به اطلاعات دست يابند، در حالي كه افراد مبتدي نيازمند تلاش زيادي هستند و به خاطر تفاوتهايي كه در سازمان دانستني هاي افراد مبتدي و افراد خبره وجود دارد، خبرگان در شناسايي مسائل و راهبرد مناسب براي حل آنها، مؤثرتر عمل مي كنند.
و. شركت در دوره هاي آموزشي
شركت نمودن در همايش هاي علمي و دوره هاي آموزشي به ويژه آموزش كارگاهي، سطح دانش افراد را افزايش مي دهد و زمينه را براي شناخت مسائل سيستم و ايجاد تغيير و تحول آماده مي سازد. همايش هاي علمي و برخورد با افكار، انديشه ها و افراد مختلف دراين مجامع باعث تازگي در بينش نسبت به فرآيندهاي جاري و روالي كه تاكنون عادي انگاشته مي شده است، مي شود. بدين ترتيب نگرش نوين و آگاهي يافتن از انديشه ها و روش هاي نو، به خودي خود ديد انتقادي افراد را تقويت مي كند وديد انتقادي، سبب يافتن مسائل ريز و درشت در سيستم مي‌گردد.
ز. وجود يك مسئله ويژه:
- وقايع بحراني
بسيار اتفاق مي افتد كه مسائل و مشكلات زماني چهره خود را نشان مي دهند كه منجر به رويدادي غير منتظره مي شوند. مانند بالا رفتن آمار ریزش طلاب، از بین رفتن هویت طلبگی در سال های بالاتر، عدم تامین معیشت طلاب، نداشتن مهارت های لازم و کافی برای ورود به جامعه، عدم تطابق دانش فراگرفته شده با نیازهای جامعه، کاربردی نبودن آموزش علوم حوزوی و…
البته اين روش براي مسأله يابي روش مناسبي نيست. زيرا لازم است قبل از وقوع رويدادها مسائل را پيش‌بيني و حل كنيم.
- بروز شكايت و انتقاد
برخي از افراد يا سازمان ها اصل را بر اين قرار مي دهند كه آن ها كارشان را خوب انجام مي دهند.مگر آن كه از عملكردشان شكايتي شود. ابراز نارضايتي مردم از روحانیون، شکایت طلاب و اساتید و استفاده كنندگان از امکانات مدارس و حوزه های علمیه، يكي ديگر از روش هاي سنتي و غير فعال شناسايي مسائل و مشكلات است. گوش سپردن به انتقادها و پيشنهادهاي استفاده كنندگان از خدمات و در بعد وسيع تر توجه به نظرات مردم، يك منبع مهم تشخيص مساله، براي پي بردن به بسياري از نارسايي ها است.
پاسخ‌ها