درس دوم: انواع تصمیم گیری

از طلاب فراگیر در پایان مطالعه این درس بتوانند:

• چهار نوع اصلی تصمیم‌ها را بر اساس تقسیم‌بندی مرسوم توضیح دهند.
• وقتی با یک تصمیم مواجه می‌شوند، از بین چهار برچسب مطرح شده در این درس، برچسب و نامی را که بیشتر مناسب آن تصمیم است، برای آن انتخاب کنند.
• بر اساس تجربه شخصی خود، دشواری‌ها و سادگی‌های هر یک از انواع تصمیم گیری را با سایر انواع تصمیم گیری‌ها مقایسه کنند.

انواع تصمیم گیری

اگر بخواهیم انواع تصمیم گیری را مورد بررسی قرار دهیم، طبیعتاً یک طبقه بندی منحصر به فرد وجود ندارد. در یکی از شیوه های طبقه بندی، انواع تصمیم گیری ها به صورت زیر در چهار دسته مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرند:

1. تصمیم های فردی و تصمیم گیری فردی (Individual Decision Making)
2. تصمیم های مدیریتی (Managerial Decisions)
3. تصمیم های مذاکره‌ای (Negotiation Decisions)
4. تصمیم های اجتماعی (Societal Decisions)

همان‌طور که می‌بینید در این مدل، تصمیم گیری به جای اینکه بر اساس فرد تصمیم گیرنده یا فرایند تصمیم گیری یا انتخاب‌های پیش روی تصمیم گیرنده طبقه بندی ‌شود، بر اساس نقش تصمیم گیرنده مورد توجه قرار می‌گیرد.

در ادامه، هر یک از انواع تصمیم گیری را به صورت کوتاه مورد بررسی قرار می‌دهیم:

تصمیم گیری فردی

در این حالت، شما به عنوان یک فرد تصمیم می‌گیرید و نتیجه تصمیم شما، بیش از هر کس دیگری بر روی شرایط خودتان تاثیر می‌گذارد. مثلا تصمیم در مورد اینکه در درس کدام استاد شرکت کنید، مکن است شرایط انتخاب درس شما را تغییر دهد. البته فراموش نکنیم که در بسیاری از تصمیم‌های فردی هم، خواسته یا ناخواسته دیگران هم باید تبعات انتخاب ما را تحمل کنند. اما به هر حال، در تصمیم گیری فردی احساس می‌کنیم بیشترین سهم از نتیجه‌ی تصمیم به خود ما تعلق دارد. مسائلی مانند انتخاب بر اساس احساس، تصمیم گیری‌های شهودی، معامله‌ی دارایی‌های امروز با دستاوردهای بلندمدت و موارد مشابه ، از جمله موضوعاتی هستند که در این نوع تصمیم گیری‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند.

اندکی تامل: آیا می توانید تشخیص دهید آخرین تصمیمی که گرفته اید بر اساس احساس بوده یا شهودی تصمیم گرفته اید؟

تصمیم گیری مدیریتی

شما حتی اگر سمت مدیریت نداشته باشید باز هم از تصمیمات مدیریتی گریزی ندارید. این تصمیمات در مقام پدر یک خانواده و یا مسئول یک گروه تبلیغی به سراغ شما خواهند آمد. متوسط تصمیم های مدیریتی از متوسط تصمیم های فردی پیچیده‌تر هستند و عوامل زیادی بر آنها تاثیر می‌گذارد. ضمن اینکه مدیران عموماً باید به مدیران مافوق خود و یا افراد زیرمجموعه خود، پاسخگو باشند و لااقل، بتوانند از تصمیم‌ها و انتخاب‌های خود دفاع کنند.

به همین علت، کسانی که با تصمیم‌های مدیریتی مواجه می‌شوند، معمولاً ترجیح می‌دهند از الگوها، ابزارها و مدل‌های شناخته شده برای تصمیم گیری استفاده کنند تا بعداً بتوانند از تصمیم‌های خود بهتر دفاع کنند.

تصمیم گیری در مذاکره

تصمیم گیری در مذاکره، چارچوب‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارد. برخی از ویژگی‌های تصمیم‌های مذاکره‌ای به شرح زیر هستند:

• نتیجه تصمیم شما بر روی تصمیم‌های آینده طرف مقابل یا هردوی شما تاثیر دارد و تصمیم آنها هم بر انتخاب‌های آتی شما تاثیر خواهد گذاشت. به عبارتی در تصمیم‌های مذاکره‌ای، شما به جای یک تصمیم، بایک زنجیره از تصمیم‌ها مواجه هستید. مثلا اگر بخواهید با هم مباحث خود در مورد زمان و مکان مباحثه تصمیم بگیرید، تصمیم شما برای انجام مباحثه در ابتدای صبح بر هم مباحث شما برای اتخاذ تصمیم به زود آمدن به مدرسه و انتخاب وسیله نقلیه مناسب تاثیر دارد.
• در تصمیم های مذاکره‌ای، شما باید علاوه بر تمام عوامل تاثیرگذار بر تصمیم‌گیری خودتان، عوامل موثر بر تصمیم گیری طرف مقابل، فرایند تصمیم‌گیری او و تبعات تصمیم‌گیری‌های او را هم بسنجید. به زبان ساده برای اینگونه تصمیمات، باید هوای طرف مقابل را نیز داشه باشید.
• در تصمیم‌های مذاکره‌ای،معیارهای خوب یا بد بودن یک انتخاب، گاهی توسط خود شما تعیین می‌شود. اینکه مباحثه در ابتدای با فرد مورد نظر کار درستی است یا خیر، چیزی است که باید با معیارهای شما همسو باشد. و با شرایط طرفین مطابقت داشته باشد.
• برخلاف بسیاری از تصمیم‌های فردی یا سازمانی،تصمیم‌های مذاکره‌ای را در بسیاری از موارد نمی‌توان به تعویق انداخت. به عبارتی در موارد متعددی، روبروی شما چند گزینه قرار می‌گیرد و چاره‌ای ندارید جز اینکه در همان زمان، گزینه‌ی مناسب را انتخاب کنید. زیرا این تصمیم گیری برای دیگران نیز تبعاتی به دنبال خواهد داشت که شاید نتوانند معطل تصمیم شما بشوند.

تصمیم گیری‌های اجتماعی

در این نوع تصمیم‌ها، انتخاب‌های شما نتایج و دستاوردهایی دارد که ممکن است در کوتاه مدت یا حتی در بلندمدت، تبعات آن را نبینید. مثلا انتخاب بین اینکه طلبه ای مردمی باشید و با آنان معاشرت داشته باشید و یا خشک و اخمو باشید و جواب سلام دیگران را ندهید، در رانندگی با لباس روحانیت مرتکب خلاف قانون شوید یا قانون را رعایت کنید، برای رفت و آمد از وسیله عمومی استفاده کنید یا وسیله شخصی، ماشین شما به عنوان یک روحانی، ساده و در حد عموم مردم باشد یا یک ماشین آنچنانی ضد گلوله سوار شوید، کمک به یک موسسه خیریه از وجوهات باشد یا از طرف خودتان، نمونه‌هایی از تصمیم‌هایی هستند که در این گروه قرار می‌گیرند.

اندکی تامل: یکی از تصمیمات اجتماعی خود را تصور نموده و لیستی از تبعات احتمالی ناشی از آن را تهیه کنید و با دوستان خود به بحث بگذارید.