درس اول: مبانی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی(۱)

از فراگیران در سامانه مسیر طلبه انتظار می رود بعد از مطالعه این درس:

• مفهوم و اهمیت پرداختن به مقوله ارزشیابی را درک کند
• بتواند ضرورت ارزشیابی را منظر از معلم، دانش آموز و برنامه ریزان، بیان کند
• بتواند به تفاوت ارزشیابی آموزشی و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی پی ببرد

مقدمه:

از جمله فنون تعلیم و تربیت که هیچ معلمی از آن بی نیاز نیست آشنایی باشیوه های نوین ارزشیابی است. ارزشیابی از یک طرف به عنوان عامل کنترل کننده تمامی عناصر تعلیم و تربیت مانند هدف ، برنامه ، روش و وسایل آموزشی و از طرف دیگر به عنوان روشی برای شناخت و هدایت فعالیت های تحصیلی دانش آموزان به شمار می رود. بنا براین یکی از صلاحیتهای فردی برای احراز شغل معلمی داشتن دانش نظری و مهارت عملی در زمینه ارزشیابی است.

برنامه ريزی درسی و آموزشی شامل سه مرحله اساسی است: طراحی، اجرا و ارزشيابی. در طراحی برنامه درسی و آموزشی و گام هاي مربوط به آن، ارزشيابی حياتی ترين مرحله طراحی برنامه درسی است، كه در تمام مراحل بايستی انجام گيرد. در اجرای برنامه درسی و آموزشی ارزشيابی نقش بارز و تعيين كننده دارد. علاوه بر اجرای برنامه در سطح وسيع، در سطح كلاس درس نيز آنچه توسط مدرس طراحی شده همزمان با اجرا، مورد قضاوت، بازنگری، تغيير و تعديل قرار مي گيرد. پس از اجرای برنامه نيز ارزشيابی از پيشرفت يادگيرندگان، همچنين ارزشيابی از ميزان مفيد بودن برنامه اجرا شده انجام مي گيرد. از آنچه كه بيان شد مي توان در بررسی ارزشيابی دو نكته اساسی را مورد توجه قرار داد:

الف) مفهوم ارزشيابی

ب) اهميت و فوايد ارزشيابی

مفهوم ارزشيابی

ارزشيابی را در معنی عام تعيين ارزش و اهميت يك چيز مي دانند و به صورت خاص تر ارزشيابی را تعيين ميزان موفقيت اوليه آنها مي دانند. اولين تعريف رسمی از ارزشيابی به نام رالف تايلر ثبت شده است. وی ارزشيابی را وسيله اي جهت تعيين ميزان موفقيت برنامه در رسيدن به هدف های آموزشی مطلوب مورد نظر مي داند. به اين منظور كه تعيين مي شود آيا هدف های موردنظر تحقق يافته اند يا در حال تحقق يافتن هستند وبه چه ميزانی.

اهميت و ضرورت ارزشيابی

اگرچه ارزشيابی فقط يك هدف اساسی دارد (تعيين بها يا ارزش چيزی) ولی نقش های آن بسيار است. هدف اصلی ارزشيابی، قضاوت و داوری است. در ارزشيابی يك هدف اين است كه مشخص شود آيا اهداف مورد نظر كه از قبل تعيين شده است، تحقق يافته اند؟ آيا عملكرد رضايت بخش بوده است يا نه؟ بنابراين نياز به قضاوت و داوری مي باشد.

به طور کلی اهمیت و لزوم ارزشیابی را می توان از سه دیدگاه مورد توجه قرار داد:

1. از نظر معلم
2. از نظر دانش آموز
3. از نظر برنامه ریزان

     الف – از نظر معلم: معلم برای برنامه ریزی ، تدریس و تصمیم گیری آگاهانه در فرایند آموزش و پرورش به اطلاعات زیادی در زمینه آمادگی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و بازده فعالیت های کلاس نیاز دارد. نتایج ارزشیابی های مستمر و مبتنی بر موازین علمی او را قادر خواهد ساخت که پاسخ خیلی از پرسشها همانندپرسشهای ذیل را پیدا کند.

• آیا دانش آموزان تمامی مطالب تدریس شده را آموخته اند ؟
• آیا لازم است بعضی از مطالب تدریس شده مجددا مرور شود ؟
• آیا روش تدریس معلم برای تحقق هدفهای آموزشی تعیین شده مناسب بوده است و یا لازم است در آن تغییراتی داده شود؟
• كدام دانش آموزان برنامه را سریعتر می آموزند ؟
• كدام دانش آموزان دارای مشکلات یادگیری هستند ؟

     ب – از نظر دانش آموز: دانش آموز با بررسی نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی خود به جنبه های مثبت و همچنین به نقاط ضعف خود پی می برد و با راهنمایی معلم در جهت توسعه جنبه های مثبت و رفع نارسائیهای تحصیلی خود می کوشد. ارزشیابی های مستمر سبب می شود که مطالب آموزشی برای دانش آموزان مرور شود.

از نظر فراگیران، ارزشيابی موثر به بهبود يادگيری ایشان كمك مي نمايد. چرا كه ضمن آگاهی دادن به فراگيران، در خصوص پيشرفت تحصيلی، دقت و تلاش آنان را افزايش داده و انگيزه آنان را ارتقاء مي بخشد. از طرفی فراگيران از طريق ارزشيابی، جنبه هاي مثبت و منفی فعاليت های يادگيری خود را خواهند شناخت ونسبت به رفع آنها اقدام خواهند كرد و ضمن ارزشيابی، اجزاء و عناصر برنامه درسی، بررسی و نقادی مي شود.

     ج – از نظر برنامه ریزان: واحد های پژوهشی و سازمانهای برنامه ریزی آموزشی از دو طریق می توانند از نتایج ارزشیابی در سطح گســــترده استفاده کنند. نخست از طریق گــــــردآوری نتایج ارزشیابی هایی که توسط معلمان در سطح مدارس انجام می شود و دیگر از طریق انجام پژوهشهای گسترده تر در سطح کشور برمبنای نمونه آماری. و از نتیجه این ارزشیابی در برنامه ریزی خود استفاده می کنند.

از این منظر، هدف ديگر ارزشيابی فراهم نمودن اطلاعات برای تصميم گيری است. نقش مهم ديگر ارزشيابی تعيين ارزش خود برنامه درسی است. آيا برنامه درسی مقاصدی را كه به خاطر آنها الگوپردازی شده است برآورده مي كند؟ آيا برنامه درسی برای گروه معينی از دانش آموزان، دانشجویان یا طلابی كه برايشان مورد استفاده قرار گرفته است مناسب مي باشد؟ در آموزش عالی كه يكی از اركان اساسی جامعه مي باشد، ضرورت استفاده از ارزشيابی كاملا آشكار است. زيرا به كمك ارزشيابی مي توان اين نهاد را به تناسب تغييرات اجتماعی در مسير تحول و دگرگونی قرار داد و به اين طريق مي توان در رابطه با نيازهای جامعه برنامه هاي آن را مورد قضاوت قرار داد و در راه بهبود آن كوشيد.

با توجه به اينكه ارزشيابی به مثابه يك تخصص است با اين امر سروكار دارد كه ارزش، كيفيت و اهميت، ميزان، درجه و يا شرايط پديده ها را مورد آزمايش و قضاوت قرار دهد و در تمام طول اجرای برنامه به طور مستمر انجام گيرد تا تطبيق عملكرد را با هدف برنامه ميسر سازد. بنابراين انجام ارزشيابی به عنوان يكی از فعاليت های كليدی در تكنولوژی آموزشی ضروری است و بدون آن نمی توان به اهداف آموزشی دست يافت. ارزشيابی در مفهوم جديد خود به عنوان جزئی از فرآيند تعليم و تربيت و وسيله مناسبی برای اصلاح هدف ها، برنامه ها، و شيوه هاي تدريس شناخته شده است.

تفاوت ارزشيابي آموزشي و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي:

در ارزشيابي آموزشي در پي تعيين كيفيت هستيم ولي در ارزشيابي پيشرفت تحصيلي كيفيت را به عنوان ميزان دستيابي دانش آموز به دانش ، مهارت و توانايي هايي كه از او انتظار مي رود تعريف شده است .

در ارزشيابي‌ آموزشي‌،‌ كيفيت‌ به ‌‌صورت ‌تناسب ‌داشتن موضوع مورد ارزشيابي با هدفهاي مورد نظر است‌،‌يعني‌ وقتي ‌تدريس‌ طبق هدفهاي مورد نظر پيش‌رو ‌كيفيت‌آموزشي مطلوب است . عمده ترين ملاک قضاوت در ارزشيابی آموزشی هدف های آموزشی از پيش تعيين شده است.