بازگشت به دوره

درس هشتم: عمليات تشخیص

0% تکمیل
0/0 مرحله‌ها
این دوره هیچ بخشی ندارد.
درس 0 از 0
درحال پیشرفت

درس هشتم: عمليات تشخیص

aidamousapour · 22 اردیبهشت 1399

پس از انجام مصاحبه و ارتباط کلامی و غیر کلامی، نوبت به عملیات تشخیص می رسد که کار نسبتا دشواری است. البته مصاحبه بر دو نوع است: نوع اول، مصاحبه مقدماتی است که مشاور اطلاعات لازم را از مراجعه کننده دریافت می کند؛ نوع دوم، مصاحبه مربوط به عملیات تشخیص است که در حقیقت اساسی ترین کار مصاحبه است. دومین نوع مصاحبه، شناسایی نوع مشکل، نوع اختلال و طبقه بندی آن را در بر می گیرد که بر حسب عوامل پدید آورنده و در قالب گروه های روان شناختی، تربیتی و پزشکی است. مشاور، مشکل و نابهنجاری های مراجعه کننده را در قالب یکی از سه گروه ذیل بررسی می کند:

الف) نابهنجاری های ناشی از عامل های روان شناختی

مراجعان این گروه از نظر جسمی سالم به نظر می آیند و مشکلات آنان به دلیل عامل یا عامل های روانی است. مشاور، مشکلات این گروه را به جهت جنبه روان شناختی، در طبقه اختلال های روانی قرار می دهد. برای نمونه، اضطراب و ترس مفرط از موضوعی، بدون آنکه دلیل منطقی برای آن وجود داشته باشد، باعث می شود که فرد به برخی اختلال های روانی، مانند رفتارهای وسواسی مبتلا شود.

ب) نابهنجاری های ناشی از عامل های تربیتی

نابهنجاری های تربیتی از تربیت غلط و رفتارهای نابهنجار بزرگ ترها ناشی می شود. برای نمونه، والدین پرخاشگر، کودکان پرخاشگر و ماجراجو پرورش می دهند یا مادران وسواسی فرزندان وسواسی تربیت می کنند. این گونه مشکلات در طبقه بندی نابهنجاری های تربیتی جای می گیرد.

ج) نابهنجاری های ناشی از اختلال های طبی – جسمانی

گاهی برخی از مشکلات روانی و رفتاری، از نارسایی ها و بیماری های جسمانی ناشی می شود. به تعبیر دیگر، برخی مشکلات جسمانی، علت برخی از نابهنجاری های روانی یا رفتاری می شود. برای مثال، ممکن است بیماری وسواس از کم خونی یا کم کاری غده تیروئید ناشی شود یا آسیب مغزی بر اختلال های شناختی تأثیر گذارد و فرد را به مشکل روانی دچار کند. گاهی فردی براثر خاراندن بیش از حد صورت، خارش صورت کم کم برای او عادت شده باشد و شاید هم از این کار لذت ببرد و به همین دلیل هنگام شستن صورت، بیش از اندازه به صورت خود دست بکشد. همان طور که ملاحظه می کنید، بیماری وسواس در هریک از سه دسته امکان پذیر است. البته برخی از عامل های بیماری یا مشکل، زمینه ساز (در اختیار داشتن وسیله انجام کار)، برخی برانگیزنده (نوعی انگیزش و ماجراجویی در انجام کار) و برخی سبب ساز (تأثیر مستقیم در ایجاد مشکل) است که تشخیص آن به عهده مشاور است. این نکته نیز قابل توجه است که مشاوران برای تشخیص عامل بیماری و درمان آن، براساس رویکردی که به مشاوره دارند، اقدام می کنند. به طور قطع راهی که روان تحلیلگران برای درمان مراجعان انتخاب می کنند، بسیار متفاوت با راهی است که انسان گرایان با صاحبان دیگر رویکردها انتخاب می کنند. مشاور از طریق دو ابزار مصاحبه و مشاهده به دنبال علت یا عامل های اختلال می گردد. همچنین پس از شناسایی علت، در سه مقوله پیشگیرانه، درمان و توان بخشی خدمات رسانی خواهد داشت. وقتی مراجعه کننده از مصاحبه خودداری می کند یا کودکی است که امکان مصاحبه با او نیست، می توان با پیشنهاد نقاشی به مراجعه کننده، اثر او را تفسیر و بازخوانی کرد و حالات او را از طريق آثارش کشف کرد.

توصيه

مشاور، پس از مصاحبه و تشخیص نوع مشکل، متناسب با نوع مشکل، توصیه هایی ارائه می کند. توصیه ها سه گونه هستند:

۱. ارشادی ۲. توجیهی و ۳. هدایتی

الف) توصیه های ارشادی

توصیه های ارشادی زمانی است که مراجعه کننده از جهت توانمندی و استعداد در انجام یک کار، مشکلی ندارد و تنها از راهکارهای مناسب رفع مشکل خود، ناآگاه است.

ب) توصیه های توجیهی

توصیه های توجیهی برای مراجعانی است که از ارزش و اهمیت کار خود غافل هستند. در این مورد، مشاور توصیه خود را به گونه ای تنظیم می کند که مراجعه کننده از ارزش و اهمیت آن کار با برنامه باخبر می شود.

ج) توصیه های هدایتی

مراجعانی هستند که هم از آنچه باید انجام بدهند آگاه هستند و هم اهمیت برنامه برای آنان روشن است؛ اما آنچه که آنان را به وجود مشاور نیازمند می کند، نداشتن تصمیم و اراده است. به همین جهت این نوع توصیه ها، در عین سادگی، فعالیت دو چندانی را از سوی مشاور می طلبد. بر همین اساس اصل هدایت ایجاب می کند که مشاور در بسیاری از موارد در شروع یا ادامه و حتی تا پایان فعالیت های سامان دهنده، با مراجعه کننده حرکت کند.

خوب است بدانیم:

مشاور درخصوص عرضه توصیه های خود باید اصولی را رعایت که به چند اصل اشاره می شود:

تدريج: تدریج از روش مندترین اصول اصلاح و تربیت به شمار می رود. بدین ترتیب مشاور در مقام توصیه، باید مطابق با وضعیت موجود و استعداد و پذیرش مراجعه کننده، مراحلی متوالی را برای ارائه هر توصیه در نظر بگیرد؛

سازگاری با شأن مراجعه کننده: توصیه ها باید متناسب با شأن مراجعه کننده باشد و موجب خدشه دار شدن شخصیت و شأن او نگردد؛

تناسب: تناسب با توان مراجعه کننده و توانایی او، از جنبه های روانی، جسمانی و اقتصادی، از نکته های ضروری در مشاوره است؛

اصل همراهی با مراجعه کننده: مشاور باید تا آنجا که می تواند، با مراجعه کننده همراهی کند.

بحث ویژه

به طور معمول، رفتن مراجعه کننده به مشاوره، براساس نیازی است که احساس می کند. مشاوره سه عنصر اساسی دارد و هر یک از این عنصرها به یکی از ویژگی ها و مؤلفه های شخصیتی انسان، یعنی عاطفی، شناختی و انگیزشی مربوط می شود:

۱. عنصر عاطفی: اساس شکل گیری مشاوره بر ایجاد رابطه عاطفی همراه با اعتماد است. مشاور باید بتواند با مخاطب خود ارتباط عاطفی برقرار کند. برای ایجاد چنین فضای عاطفی، مشاور باید از راهکارهایی مانند همدلی، ایجاد صداقت و گوش دادن فعال استفاده کند. سیره عملی پیامبر این بود که با مخاطبان خود از طریق همدلی، صداقت و گوش دادن فعال، ابتدا ارتباط عاطفی برقرار می کرد و سپس معارف دین را برای آنان بیان می فرمود. در همین خصوص، قرآن می فرماید: لَقَد جاءَكُم رَسولٌ مِن أَنفُسِكُم عَزيزٌ عَلَيهِ ما عَنِتُّم ۲۷ «پیامبر از خود شماست؛ یعنی به شما بسیار نزدیک است شما را به خوبی درک می کند و اگر رنج کوچکی به شما برسد، برای او گران است» این آیه نهایت همدلی پیامبران را با امت اسلام عموما و با مردم زمان خود خصوصا نشان می دهد.

همدلی و دلسوزی پیامبر آنقدر زیاد بود که قرآن می فرماید: حريص عليكم بالمؤمنین رؤف رحیم ۲۸ «اصرار به هدایت شما دارد و به مؤمنان، رئوف و مهربان است». او نه تنها مردم را دوست را دوست می داشت که دل بسته و مشتاق هدایت آنها بود و برای ایجاد ارتباط عاطفی، سرتاپا گوش بود. آن حضرت آن قدر در امر گوش دادن به سخنان مراجعان خود اهتمام می ورزید که برخی به کنایه می گفتند پیامبر از «گوش» است و قرآن نیز به آنان چنین پاسخ می دهد: قل أذن خير لكم ۲۹ «بگو: خوش باور بودن او به نفع شماست!»؛

۲. عنصر انگیزشی: انگیزش به عامل های موجود در فرد (مانند نیازها، میل ها و علاقه ها) اشاره می کند؛ اموری که رفتار را در جهت یک هدف فعال می کنند، نگه می دارند و سوق می دهند. نیاز، میل و علاقه، که زیربنای انگیزش در رفتار آدمی اند، مجموعه نیازهای فیزیولوژیکی و روان شناختی را در بر می گیرند؛

٣. عنصر شناختی: مشاور برای اینکه بتواند وارد دنیای اندیشه ها و تفکرات مراجعه کننده شود، باید به سطح تحول شناختی او توجه کند. از این رو مشاور باید به میزان آگاهی و نیز سطح توانشی و استعداد مراجعه کننده توجه کند تا بتواند مشاوره را به گونه ای تنظیم کند که برای مخاطب، هم جذاب باشد و هم قابل استفاده

خوب است بدانیم :

ارتباط باید حرفه ای باشد، یعنی این ویژگی ها را داشته باشد:

الف) عالمانه: کارشناسی قبل از اظهارنظر؛

ب) یاورانه: ارائه اطلاعات مفید، ساماندهی گرایش ها؛

ج) صمیمانه: ابراز محبت، پذیرایی مهربانانه و…؛

د) متعهدانه: مسئولیت پذیری مشاور و…؛

و) قاطعانه: عمیق، پایدار و موجه.

مشاور هیچ گاه به جای مراجعه کننده تصمیم نمی گیرد و همواره باید بکوشد زمینه را برای تصمیم سازی و تصمیم گیری او فراهم کند. جهت حل مشکل های مراجعه کننده، موارد ذیل ضروری است:

الف) ارائه راهکارهای نویدبخش و امیدوار کننده همراه با اعتمادسازی؛

ب) نظارت مستمر و پیگیر مشاور، مستقیم یا غیر مستقیم؛

ج) اقدام های مشاور، بر حسب مورد، گاهی فوری، گاهی با تأخیر، غیابی است. گاهی رودررو و گاهی غیابی است.

پیگیری

یکی از تفاوت های مشاوره و راهنمایی، مسئله پیگیری است. در راهنمایی، پیگیری مطرح نیست و هدایت جو پس از کمک راهنما، ارتباطش با راهنما قطع می شود؛ در حالی که مشاور بر خود لازم می بیند که مشکل مراجعه کننده را تا حصول نتیجه مطلوب پیگیری کند. پیگیری ها چه مستقیم و چه غیر مستقیم، باید در چارچوب خاصی انجام شود.

مشاور

تاکنون با دانش مشاوره تا اندازه ای آشنا شدیم. البته برای کسب دانش تخصصی این علم، باید کتاب های تخصصی و حرفه ای را مطالعه، و در دوره های کارگاهی شرکت کرد. در پایان، لازم است درباب ویژگی های مشاور بحثی ویژه بکنیم.

ویژگی های مشاور از دیدگاه اسلام

در روایات معصومان ویژگی هایی برای مشاور بیان شده است که مشاور باید این خصوصیت ها را دارا باشد. همچنین در برخی روایات، معصومان از مشاوره با افرادی که صفت های منفی دارند، نهی کرده اند.

الف) افرادی که باید با آنان مشورت کرد:

  1. عاقل، آزاداندیش، مهربان و دلسوز، رازدار و امین

امام صادق در روایتی چهار شرط را برای مشاور ضروری دانسته اند: – عاقل و خردمند بودن؛ – آزاداندیش و متدین بودن؛ – دوست و صمیمی بودن – رازدار بودن آن گاه امام می فرمایند:

پس اگر مشاور خردمند و عاقل باشد، از مشاوره اش سود خواهی برد؛ و اگر آزاداندیش و متدین باشد، تمامی تلاش خود را برای خیر خواهی تو به کار خواهد بست؛ و اگر با تو صمیمی و دل سوز باشد، رازی را که بر او گشوده ای، پنهان نگاه خواهد داشت. وقتی مشاور را از راز خودت و آگاهی او را در مورد مسئله موردنظر، همانند آگاهی خودت می کنی، در این حالت، مشورت کامل می شود و خیرخواهی به کمال می رسد.۳۰

۲. صاحب نظر، دانشمند، دارای تجربه و دوراندیش

امام علی می فرماید: خَيرُ مَن شاوَرتَ ، ذَوُو النُّهى و العِلمِ و اُولو التَّجارِبِ و الحَزمِ ۳۱ «خردمند بازدارنده و دانشمند متخصص و افراد دارای تجربه و دوراندیش، بهترین فرد برای مشورت کردن است».

٣. امانت دار

پیامبر اکرم می فرماید: المستشار مؤتمن ان شاء أشار، وإن شاء سكت، فان اشار فلیشر بما لو نزل به فعله ۳۲ «مشاور، امانت دار و رازدار است؛ اگر بخواهد، رأی و نظر خود را اعلام می کند و اگر بیان نظرش را به مصلحت ندانست، خاموش می ماند؛ ولی اگر خواست نظرش را بگوید، همان را می گوید که اگر خود او بود، می کرد.»

پرهیزکار

امام صادق می فرماید: شاور فی أمرك الذين يخشون الله ۳۳ «با افرادی مشورت کنید که از خداوند متعال می ترسند»

ب) افرادی که از مشاوره با آنان باید اجتناب کرد:

نادان

امام علی : … وأما الأحمق فإنه لا يشير عليک بخير – ولا يرجى لصرف السوء عنك ولو أجهد نفسه – وربما أراد منفعتک فضرک..؛ ۳۴ «و اما نادان، همانا او نمی تواند تو را به خیر مشورت دهد – و امیدی نیست که بدی را از تو دور کند، هرچند تلاش کند – و چه بسا او نفع تو را می خواهد، ولی به تو ضرر می رساند»

۲. بخیل، ترسو و حریص

امام علی در سفارش خود به مالک اشتر می فرماید: .. لا تدخل في مشورتک بخیلا يعدل بک عن الفضل ويعدك الفقر ولا جبانا يضعفك عن الأمور ولا حريصا يزين لك الشرة بالجور فإن البخل والجبن والحرص غرائز شتی يجمعها سوء الظن بالله….۳۵ «با بخیل مشورت مکن که تو را از نیکوکاری باز می دارد و از تنگ دستی می ترساند. با ترسو مشورت مکن که در انجام کارها روحيه تو را کند. با حریص مشورت مکن که مکاری در نظرت زینت می دهد. همانا بخل و ترس و حرص، غریزه های گوناگونی هستند که ریشه آنها بدگمانی به خدای بزرگ است.

٣. دروغ گو

امام على: لآ تستشير الكذاب فإنه كالسراب يقرب عليك البعيد ويبعد عليک القريب ۳۶ «با کسی که بسیار دروغ می گوید مشورت مکن، به درستی که او مانند سراب، دور را بر تو نزدیک و نزدیک را بر تو دور می نمایاند»

منابع

  1. المفردات فی غریب القرآن صفحه ۲۷۰
  2. المفردات فی غریب القرآن صفحه ۲۷۰
  3. مجمع البیان فی تفسیر القرآن جلد ۸ صفحه ۴۲۶
  4. المفردات فی غریب القرآن صفحه ۲۷۰
  5. بقره ۲۳۳
  6. آل عمران ۱۵۹
  7. شوری ۳۸
  8. نهج الفصاحه حدیث ۳۰۹۵
  9. نهج الفصاحه حدیث ۲۵۰۶
  10. غررالحکم و درراکلم جلد ۲ صفحه ۷۴۰
  11. نهج البلاغه حکمت ۲۱۱
  12. نهج الفصاحه حدیث ۲۵۷۰
  13. تحف العقول عن آل الرسول صفحه ۳۹۸
  14. بحارالانوار جلد ۷۲ صفحه ۹۷
  15. اسراء ۷۰
  16. حجرات ۱۳
  17. انسان ۳
  18. نحل ۹۳
  19. رعد ۱۱
  20. نهج الفصاحه حدیث ۲۹۳۰
  21. غررالحکم و دررالکلم جلد ۱ صفحه ۲۱۲
  22. تحف العقول عن آل الرسول صفحه ۲۷۴
  23. غررالحکم و دررالکلم جلد ۲ صفحه ۶۴
  24. بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۲۱۷
  25. تنبیه الخواطر جلد ۱ صفحه ۳۱
  26. اصول الکافی جلد ۸ صفحه ۲۴۸
  27. توبه ۱۲۸
  28. توبه ۱۲۸
  29. توبه ۶۱
  30. بحارالانوار جلد ۴۰ صفحه ۳۸۹
  31. غررالحکم و دررالکلم جلد ۱ صفحه ۳۸۹
  32. نهج الفصاحه حدیث ۳۰۹۴
  33. بحارالانوار جلد ۷۵ صفحه ۱۹۲
  34. تحف العقول صفحه ۲۰۳
  35. نهج البلاغه نامه ۵۳
  36. غررالحکم و دررالکلم جلد ۲ صفحه ۸۱۶

پاسخ‌ها

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

PHP Code Snippets Powered By : XYZScripts.com