درس سوم: جایگاه تربیت
aidamousapour · 30 فروردین 1399
در پایان این درس از فراگیر انتظار می رود:
- اهمیت تربیت غیرمستقیم را فرا گیرد.
- جایگاه تربیت مستقیم را بداند.
اهمیت تربیت غیرمستقیم:
همه ما میدانیم که تربیت غیر مستقیم از تربیت مستقیم اهمیت بیشتری دارد. امروزه نیز مشکل نظام آموزشی ما همین است. در آموزشهای مستقیم ما کتاب معارف اسلامی تدریس میشود، اما در آموزشهای غیرمستقیم خلاف آن ارائه می شود که تاثیرش بسیار بیشتر از آموزشهای مستقیم است. به طور مثال تنها به جنبه سرگرمی فیلم هایی که از صدا و سیما پخش می کنند توجه میشود، اما همین فیلم ها عمیق ترین تاثیرات تربیتی را به همراه دارند. معلم ها یا هنرپیشه های معروف و محبوب، اصلاً بنای تربیت ندارند، اما ناخودآگاه و غیرمستقیم در حال تربیت کردن دیگران هستند.
جایگاه تربیت:
در تربیت دینی آموزش مستقیم هرگز نفی نمی شود، بلکه آموزشهای مستقیم مکمل آموزشهای غیرمستقیم و به عبارت دیگر آموزشهای غیرمستقیم زمینهساز آموزش های مستقیم هستند، امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید: پیامبر در هر روز از اخلاق نیک خود، موردی را علم می کرد و مرا امر می فرمود که به او اقتدا کنم. (نهج البلاغه خطبه ۹۲).
این سخن حضرت نشان میدهد که پیامبر آموزش مستقیم و غیرمستقیم را توأم با هم داشتند. وقتی امیرالمومنین حلم پیامبر را در برخوردهای زشت دیگران می بیند، اگر پیامبر او را به حلم امر کند، تاثیر بیشتری بر او خواهد داشت. اگر آموزش فقط مستقیم باشد، متربی قادر به رویت و الگوبرداری از رفتارهای مربی در زندگی نخواهد بود.
در آموزشهای مستقیم می توانیم حجم زیادی از موضوعات تربیتی را به متربی انتقال دهیم. به طور مثال امیرالمومنین علیه السلام در خطبه متقین، در یک مجلس، مجموعه ویژگی ها و صفات یک انسان با تقوا را مطرح میکنند. (نهج البلاغه خطبه ۱۹۳).
همچنین آموزشهای غیرمستقیم سبب اثربخشی بیشتر میشود و آموخته ها را از ذهن و فکر آدمی به عمق دل و جان او میکشاند و آموزش مستقیم کیفیت می بخشد، از این رو آموزشهای غیرمستقیم از اهمیت بسزایی برخوردارند. امیرالمومنین علی علیه السلام در ادامه خطبه ۱۹۲ به نماز جماعت سه نفری خود با حضرت رسول و حضرت خدیجه و مشاهده عبادت های ایشان اشاره میکند که نشان دهنده ی تاثیرگذاری بسیار زیاد این امور است. متربی باید عبادت کردن مربی را ببیند. والدین باید در حضور فرزندان و جلوی آنها نماز بخوانند و اگر به مسجد می روند، حتماً فرزند را همراه خود ببرند.
نکته ی دیگری که در این باره به دست میآید این است که مربی باید حرف و عملش یکی باشد و باید آموزش مستقیمی که می دهد را با عمل خود به طور غیرمستقیم تکمیل کند.
امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید: آن که خود را پیشوای مردم قرار می دهد، باید پیش از تادیب مردم به ادب کردن خود اقدام کند، و پیش از آنکه دیگران را به گفتار ادب کند، باید به کردارش ادب نماید، و آن که خود را بیاموزد و ادب نماید به تنظیم سزاوارتر است از کسی که فقط دیگران را بیاموزد و تادیب کند. (نهج البلاغه، حکمت ۷۳)
این بیان حضرت به خوبی نشان میدهد که آموزش عملی (غیرمستقیم) و آموزش زبانی (مستقیم) هر دو مورد تاییدند، اما آموزشهای عملی، غیر مستقیم و تادیب با سیره، بر تربیت زبانی مقدم و از آن مهمتر است.
اگرچه وظیفه امام و مربی تربیت دیگران است، اما باید از تعلیم و تربیت خود آغاز کند و خود آراسته به تربیت صحیح باشد. در واقع آنچه را میخواهد آموزش دهد در خودش نهادینه کند تا بر جوارحش جریان یابد، سپس با رفتار و روش خود، دیگران را ادب کند.
بنابراین موفقیت مربیان تربیتی به خودسازی آنها بستگی دارد، هرچه خودسازی آنان بیشتر باشد، موفقیتشان بیشتر است. به ویژه در شرایط کنونی جامعه که افراد آن نسبت به مربیان نگاه خوشبینانه ندارند.
برخی مربی ها هرچه از متربی دورتر باشند بهتر است! چرا که در مقابل متربی ژست تربیتی می گیرند، حرفهای زیبا می زنند، اما در عمل خلاف آن عمل میکنند و این مسئله تاثیر منفی بسیاری بر متربی می گذارد.
امام علی علیه السلام می فرماید: ای مردم! به خدا قسم شما را به طاعتی ترغیب نمیکنم، جز آنکه خود به عمل به آن از شما پیشی میگیرم و از گناهی باز نمی دارم، مگر اینکه پیش از شما از آن باز می ایستم. (نهج البلاغه خطبه ۱۷۵).
سوالات:
۱. شیوه آموزش پیامبر به چه صورت بوده است؟
۲. کدام شیوه تربیت، مهم تر است، با ذکر دلیلی بیان کنید؟
۳. با دلیل بیان کنید کدام شیوه از تربیت مورد تایید امام علی علیه السلام است؟
اندکی تامل:
چند نمونه از تربیت مستقیم و غیرمستقیم که بر روی فرزند یا متربی خود انجام دادید بیان نمایید؟
پاسخها