گامی به سوی قله های اجتهاد
آیا می توان با ابزارهای نوین پژوهشی زمان رسیدن به اجتهاد دینی را کاهش داد.
احیانا شنیده میشود که طلاب عزیز که هدفشان خدمت به اسلام و بشریت است به دنبال راه آسانی برای امرار معاش و خدمت رسانی هستند و یا رشته تحصیلی آسانی را برای ادامه تحصیل انتخاب می کنند. تبلیغ، تدریس و یا کارهای فرهنگی را بر اجتهاد ترجیح میدهند.
ایشان مسیر اجتهاد را به دلیل صعوبتی که دارد برای خدمت به اسلام و زندگی طلبگی و شغلی خود انتخاب نمیکنند. در حالیکه این انتخاب با روح طلبگی که علمآموزی و تحصیل محققانه است، در تعارض بیّن است.
ما چنین عقیده داریم که دوستان علاقمند و مستعد، بخصوص افرادی که در رشته فقه و اصول تحصیل می کنند اگر به چند نکته توجه داشته باشند، به دنبال اجتهاد می روند و معیشت محققانه را بر موارد دیگر ترجیح میدهند.
اولا اساس دینشناسی که هدف طلبگی است با اجتهاد و تخصص گرایی حاصل می شود نه با مسیرهای دیگر خدمت.
ثانیا اجتهاد آسان است به آسانی همان راههای دیگر.
مرحوم مظفر در۵۰ سال پیش میگوید با تالیف وسائل الشیعه و مجامع روایی و زحمات علما و تلاشهای بیدریغ بزرگان اجتهاد آسان شده است!!
آقای مظفر اگر الآن در این دوران میبودند میگفتند اجتهاد مثل آب خوردن است! چون دو ابزار آسانساز و سرعتبخش به فرایند اجتهاد بوجود آمده است که در زمان ایشان نبوده است:
یک: رایانه و ابزارهای هوشمند
دو: نگاه الگوریتمی به علوم، فنون و مهارتها
صعوبت اجتهاد ممکن است به دلیل لزوم دقت هایی علمی، تخصصی باشد و یا ممکن است به دلیل عدم شفافیت مراحل استنباط احکام و یا خودآگاه نبودن مهارت های لازم برای اجتهاد باشد که علت دوم با ابزار الگوریتم سازی قابل حل و رفع است! حتی نگاه روشمند و تحصیل محققانه در حل علت اول نیز می تواند موثر باشد.
خبر خوش این است که به لطف خداوند هم اکنون مراحل اجتهاد و استنباط احکام شرعی بصورت گام به گام توسط برخی اساتید سطوح عالی حوزه علمیه استخراج شده و آماده استفاده عموم تازه مجتهدین است.
البته این به معنای عدم تخصص و ساده انگاری مطالب نیست. بلکه در سطح مقدماتی اجتهاد بصورت تقلیدی از الگوریتم های موجود تبعیت میکند و بعد از ارتقاء و کسب تخصص لازم در مراحل مختلف اتخاذ مبنی میکند.
الگوریتم اجتهاد طبق تنظیم استاد درایتی ۱۰۰ مرحله و طبق تنظیم استاد واسطی ۲۵۰ مرحله می باشد.
برای آشنا شدن با الگوریتم اجتهاد اینجا کلیک کنید
ثالثا جالب است بدانید روشمندسازی علوم، منحصر در رویکرد الگوریتمی علوم نیست بلکه مهارتهای لازم برای اجتهاد نیز قسمتی از شیوه اجتهاد و استنباط را تشکیل میدهد.
این مهارتها که خروجی علوم حوزوی و غیرحوزوی است، بعضا در خلال آموزش در سطوح مختلف حوزه به صورت پراکنده بدست آمده است و نیاز به شفاف سازی و تدوین روشمند دارد که تا کنون ۶۵ مهارت لازم برای اجتهاد در گروه پیشگامان مدینه فاضله استقصاء شده و برخی از آنها بصورت مدون شفافسازی شده است.
این مهارتها نیز میتواند رسیدن به نتیجه را سرعت ببخشد و مسیر را کوتاه کند! ادعا بر اینست که یک اجتهاد پژوه در یک دوره ۵ ساله میتواند به آرمان خود برسد!
البته سرعت بخشی به معنای ترک منهاج پیشنیان در درس و بحث نیست بلکه سبک و نظام آموزشی قدیم، مزایایی دارد که باید حفظ شود و نیز معایبی دارد که اگر اصلاح شود پیشرفت سریع تر، جامع تر و بهتر خواهد بود انشالله.
اکنون برای نمونه و تیتروار به برخی از این مهارت ها اشاره می کنیم تا بتوانید با پیگیری، مطالعه و کسب این مهارت ها، راه اجتهاد را بر خود هموار سازید و به حفظ و اعتلای دین مبین اسلام بیش از پیش و با گام هایی استوار مبادرت کنید.
مهارت های اجتهاد پژوهی:
- متن شناسی
بدون تحلیل متن و شناسایی کلمات و جملات و قرائنی که متن دارد استفاده از آن در مسیر افتاء محال است! - غرض شناسی
کارکرد و مهارت بلاغی که گاهی به ماورای متن نظر دارد و بسیار اتفاق میافتد که تفسیر دلیل (آیه و حدیث) بدون آن غلط از کار در میآید! - نسبت سنجی بین ادله
گاهی تنافی ادله به ظاهر متنافی را با یک نسبت سنجی ساده میتوان حل کرد - رابطه یابی:
مجتهد میتواند بین ملاکات احکام و ادله و موضوعات فقهی رابطه یابی کند و نبود این مهارت میتواند مراحل اصلی استنباط را به مخاطره بیاندازد! - مهارت تحلیل روایات:
تا ندانیم روایت چه مولفه هایی دارد و چه می گوید چه مقتضیاتی دارد و .. چگونه از آن در راستای اجتهاد استفاده کنیم - سنخ شناسی موضوعات:
گام اول اجتهاد مبتنی بر شناسایی سنخ موضوع حکم است! - آسیب شناسی:
اجتهاد و استنباط احکام در عرصه های مختلف آسیبهایی دارد که در کلیپ معرفی مهارتها به آنها اشاره شده است
به قلم: سید حسنرفعتی زاده
پاسخها